शृंगार रस (संस्कृत: शृङ्गार रस) शृंगार रस भनेको प्रेम, सौन्दर्य, र आकर्षणको भावना हो। यो नवरस (नौ रस) मध्ये सबैभन्दा लोकप्रिय र महत्वपूर्ण रस मानिन्छ। अभिनय र साहित्यमा प्रेम, सौन्दर्य, आकर्षण, र रोमान्स सम्बन्धी रस सबैभन्दा प्रमुख मानिन्छ र मानवीय संवेदनाहरूको सौन्दर्यपरक अभिव्यक्तिलाई दर्शाउँछ। शृंगार रसले प्रेमको विभिन्न पक्षहरूलाई प्रस्तुत गर्छ, जसमा रमाइलो, आकर्षण, मिठास, र भावनात्मक जडान समावेश छ। यो रस दुई प्रकारको हुन्छ
शृंगार रसका दुई प्रकार:
1️⃣ संयोग शृंगार (मिलनको प्रेम)
जब दुई प्रेमीबीच मिलन हुन्छ, खुशी, उल्लास, र प्रेमको उत्कर्ष हुन्छ, त्यसलाई संयोग शृंगार भनिन्छ।
यसमा प्रेमी-प्रेमिका वा जोडीहरूको मिलन, आनन्द, र प्रेमको अभिव्यक्ति हुन्छ। यो प्रेमको सकारात्मक पक्ष हो, जसमा खुशी, उत्साह, र मिठासको भावना प्रबल हुन्छ।
- उदाहरण:
- राम-सीता को अयोध्यामा मिलन
- कृष्ण-राधा को रासलीला
- नृत्य, संगीत, कविता मार्फत प्रेमको अभिव्यक्ति
- प्रेमी-प्रेमिकाको भेट, प्रेमगीत, वा प्रेमको मिठासपूर्ण क्षणहरू।
2️⃣ वियोग शृंगार (बिछोडको प्रेम)
जब प्रेमीहरू टाढा हुन्छन्, विछोडको पीडा, तडप, र यादहरू व्यक्त गरिन्छ, त्यसलाई वियोग शृंगार भनिन्छ। यसमा प्रेमी-प्रेमिका वा जोडीहरूको बिछोड, विरह, र वेदनाको भावना हुन्छ। यो प्रेमको दुःखद पक्ष हो, जसमा बिछोडको पीडा, उदासी, र तृष्णाको अभिव्यक्ति हुन्छ।
- उदाहरण:
- राम-सीता को वनवास
- राधा को कृष्णप्रति प्रेमपूर्ण विरह
- प्रेमिकाको प्रिय व्यक्तिलाई सम्झेर आँसु झार्नु
- प्रेमी-प्रेमिकाको बिछोड,
- विरह गीत, वा प्रेमको वेदना।
शृंगार रसको प्रयोग कहाँ हुन्छ?
✅ नाटक – प्रेमकथामा शृंगार रस प्रमुख हुन्छ।
✅ चलचित्र – रोमान्टिक सिनहरू शृंगार रसका उत्कृष्ट उदाहरण हुन्।
✅ साहित्य (कविता, उपन्यास, गीत) – प्रेम सम्बन्धी गीत, कविता, कथा आदिमा यसको व्यापक प्रयोग हुन्छ।
✅ नृत्य र चित्रकला – कतिपय नृत्य तथा चित्रकलाले शृंगार रसलाई जीवन्त बनाउँछन्।
निष्कर्ष:
शृंगार रस प्रेमको रस हो, जसले आनन्द र सौन्दर्यको अनुभूति गराउँछ। चाहे मिलनको उल्लास होस् वा विछोडको पीडा, शृंगार रस प्रेमको विभिन्न रूपहरूलाई कलात्मक रूपमा प्रस्तुत गर्छ। यही कारणले यो नवरसहरूमध्ये सबैभन्दा आकर्षक र लोकप्रिय मानिन्छ।